[My World, 16 december 2011]
Natalia, mijn Russische lerares, wist het feilloos: welke woorden je in ieder geval moet leren als je een reis door Rusland maakt. Bij het huiswerk voor de tweede les hoorden al kanezjna en charasjó. Wat heb ik daar onderweg een plezier van gehad, dat ik die woorden kende! Het eerste betekent 'vanzelfsprekend', het tweede 'goed'- en allebei liggen ze de Russen in de mond bestorven.
Is dan alles in Rusland vanzelfsprekend en goed? Ha, ja, dat zou mooi zijn. Níets spreekt vanzelf in Rusland, behalve de metro en de Transsiberië Express. Alles kan elk moment weer anders zijn en om die onzekerheid te bezweren bestoken de Russen elkaar met een spervuur van kanezjna's en charasjó's. Alles oké! Niks aan de hand!
Precies dezelfde uitdrukkingen waren ook de eerste die ik als jong reiziger door Latijns Amerika tegenkwam. Het werden al gauw gevleugelde woorden tussen mij en m'n reisgenoot. Como no? No hay ningun problema! 'Waarom niet? Geen enkel probleem, hoor!'
In ons goed georganiseerde landje hoeven we onze conversatie niet te larderen met zulke geruststellende frases. Wij kunnen ons heel andere woorden veroorloven. Woorden die juist onzekerheid teweegbrengen. Zoals mijn lievelingswoordje: 'waarom?'
Dat woordje in het Russisch? Leerden we niet van Natalia, ik moest het opzoeken. En als ik het onderweg uitprobeerde en vroeg: Potsjemoe?, oogstte ik niet-begrijpende blikken, ontwijkende antwoorden of barse reacties. De waaromvraag is blijkbaar een soort luxe, die pas een voedingsbodem vindt na vele jaren van democratische stabiliteit.
Maar soms kon ik me niet beheersen. Mijn Ruslandreis liep ten einde, de trein naderde Chabarovsk. Ik trok aan de kruk van de wc-deur. Nee toch, hè. De deur gaf niet mee. Net op dat moment kwam de provodnitsa langs, de wagonopzichteres. Op slot, beduidde ze. Tegen beter weten in maakte ik een waarom-gebaar.
Ze keek me aan en herhaalde: 'Warum?' Ik kromp in elkaar om de klap op te vangen voor het stellen van de foute vraag. Maar ze zei allerbeminnelijkst: 'Omdat station.' Veertig minuten, tekende ze op het raam. Veertig minuten wc op slot bij het passeren van en stilstaan op station Chabarovsk. 'Volgende wagon niet op slot', vervolgde ze. 'Daar biologisch toilet!'